De documentaire ‘Nesjomme‘ (2024), geregisseerd door Sandra Beerends, biedt een uniek perspectief op de Joodse gemeenschap in Amsterdam tijdens het interbellum, de periode tussen de twee wereldoorlogen in. De film, die op 2 januari 2025 in de bioscopen verscheen, vertelt het verhaal van Rusha, een fictief personage gebaseerd op herinneringen uit de Joodse gemeenschap. Er zijn diverse raakvlakken met VAS en de 36.
Een schaakspel als metafoor
Centraal in de documentaire staat een briefwisseling tussen Rusha en haar broer Max (die is geëmigreerd naar Nederlands-Indiê), waarin ze een schaakpartij spelen via correspondentie. Deze schaakpartij dient als een subtiele maar krachtige metafoor voor het leven zelf. “Jij hebt me geleerd dat iedere zet een keuze is,” zegt Rusha’s stem, ingetogen voorgelezen door Rifka Lodeizen. De kijker krijgt alleen de zetten van wit te horen, het antwoord vanuit zwart komt in de documentaire niet terug
Het schaken in ‘Nesjomme’ weerspiegelt de strategische beslissingen die de personages moeten nemen in een tijd van verandering en dreiging. Elke zet op het bord symboliseert de keuzes die Rusha en haar gemeenschap maken terwijl de wereld om hen heen verandert. De beelden tonen het Amsterdam waar ook de 36 deel van uit hebben gemaakt. De markt op het Waterlooplein komt bijvoorbeeld vaak in beeld, net zoals de diamantslijperij waar diverse VAS leden werkzaam waren. Ook de razzia in februari 1941 waarbij VAS-lid Rudolf Leiserowitz wordt opgepakt, komt in beeld.
Er is nog een link met VAS. De schaakpartij van Rusha en Max is gebaseerd op een partij tussen markant VAS lid Wim Wolthuis met wit tegen Max Euwe, gespeeld overigens na de oorlog op 21 april 1946 in Maastricht.
Inmiddels is het project ‘de 36’ op de helft en zijn er inmiddels van 18 leden artikelen gepubliceerd over hun leven. Een overzicht:
- Bernard Wolff Beffie
- Alexander Booleman
- Carel Carsten
- Jacob Jozef Cauveren
- Samuel Coppenhagen
- Alfred Elzas
- Benjamin Frank
- Hijman Frankvoorder
- Meyer Frederikstadt
- Abraham Gobits
- Maurice Goldschmidt
- Hartog Goldsmit
- Gabriel de Haas
- Max Hes
- Siegbert van Itallië
- Mozes Kan
- Jacob van de Kar
- Hans Marius Koopal (bijdrage februari 2025)
Er wordt gebruik gemaakt van diverse bronnen bij het opstellen van de artikelen over de 36, zoals de cartotheek en het boek ‘Partij Verloren’. Indien er aanvullingen of correcties op de betreffende artikelen zijn, neem dan contact met mij op via lode.broekman@gmail.com.